Chuyển đổi cơ cấu sản xuất: Điều tất yếu ở Đồng bằng Sông Cửu Long

Người nông dân vùng ĐBSCL đang phải đối mặt với thời tiết cực đoan, lũ lụt, hạn hán, xâm nhập mặn… Ảnh: Phạm Hiếu.

Những dòng sông ‘đói’
Chia sẻ với báo Nông nghiệp Việt Nam về những thách thức đến từ biến đổi khí hậu tại khu vực ĐBSCL, ông Oemar Idoe, Trưởng Nhóm các dự án Nông nghiệp, Môi trường, Biến đổi khí hậu và Hội nhập kinh tế khu vực ASEAN (GIZ), cho rằng vấn đề cần nhắc đến đầu tiên là nước biển dâng.

“Từ nhiều năm nay, chúng ta đã chứng kiến hậu quả của vấn đề này như xói lở bờ biển, thời tiết cực đoan, lũ lụt, hạn hán, xâm nhập mặn… Những tác động đó ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn”, ông Oemar Idoe nhận định.

Ngoài ra, khu vực ĐBSCL còn phải đối mặt với hiện tượng sụt lún. Lí do đến từ việc khai thác quá mức mạch nước ngầm, khai thác tài nguyên thiên nhiên, các mục đích sử dụng đất khác nhau như phát triển đô thị, phát triển sản xuất, có thể tác động đến nền đất cũng như hệ sinh thái của ĐBSCL…

Tất cả những yếu tố sụt lún, sạt lở, hạn hán hay xâm ngập mặn… đều có mối tương tác chặt chẽ với nhau, thậm chí còn làm trầm trọng hóa lẫn nhau.

Để chứng minh điều đó, ông Oemar Idoe đưa ra ví dụ như hiện tượng nước biển dâng cùng lúc diễn ra với sụt lún đất làm cho lượng nước mặn tràn vào đất liền tăng lên. Hay như các công trình thủy điện được xây dựng ở thượng nguồn sông Mekong làm hạn chế lượng nước chảy xuống hạ lưu. Cùng với đó, hiện tượng nước biển dâng vẫn diễn ra, gây ra tình trạng thiếu nước, suy giảm lượng phù sa bồi lắng, khiến cho hiện tượng xâm nhập mặn tại khu vực ĐBSCL trở nên nghiêm trọng hơn.

Ông Oemar Idoe, Trưởng Nhóm các dự án Nông nghiệp, Môi trường, Biến đổi khí hậu và Hội nhập kinh tế khu vực ASEAN (GIZ). Ảnh: Phạm Hiếu.

“Bên cạnh đó, tình trạng khai thác cát tràn lan sẽ gây ra hiện tượng ‘những dòng sông đói’. Khi mà lượng bùn cát, trầm tích từ thượng nguồn không về hoặc với lượng hạn chế hơn, nước sông sẽ ít phù sa hơn, tốc độ và dòng chảy tự nhiên của những con sông sẽ bị ảnh hưởng, gây ra sạt lở bở sông”, Trưởng nhóm GIZ cho biết.

Chuyển đổi cơ cấu sản xuất theo hướng đa dạng hóa
Theo ông Oemar Idoe, hệ thống sản xuất nông nghiệp của ĐBSCL bị ảnh hưởng lớn bởi vấn đề biến đổi khí hậu. Đặc biệt hiện tượng xâm nhập mặn ảnh hưởng rất nhiều đến sản xuất lúa của người nông dân.

“Chúng ta sẽ không thể có được sản lượng tốt cũng như sản phẩm chất lượng cao nếu nguồn nước bị nhiễm mặn. Chính vì vậy khu vực ĐBSCL cần phải chuyển đổi cơ cấu sản xuất theo hướng đa dạng hóa cây trồng, phát triển những sản phẩm nông nghiệp khác bên cạnh cây lúa”, ông Oemar Idoe nêu quan điểm.

Khu vực ĐBSCL cần phải chuyển đổi cơ cấu sản xuất theo hướng đa dạng hóa cây trồng. Ảnh: Phạm Hiếu.

Đại diện GIZ cho rằng, người nông dân, đặc biệt là những nông hộ nhỏ, là những đối tượng dễ bị tổn thương nhất trước biến đổi khí hậu do họ không có nhiều sự lựa chọn với việc thay đổi cơ cấu sản xuất. Thế nên, Dự án Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh trong Nông nghiệp và Thực phẩm Việt Nam (GIC Việt Nam) mong muốn hỗ trợ người nông dân nâng cao khả năng thích ứng, để chống chịu với tác động của biến đổi khí hậu tốt hơn. Cụ thể là tăng cường năng lực cho các nông hộ, giúp họ tiếp cận những kỹ thuật, phương pháp sản xuất mới để cải tiến canh tác, nâng cao chất lượng nông sản, cũng như cải thiện năng lực tiếp cận thị trường.

“Những nông hộ nhỏ, đơn lẻ sẽ gặp nhiều rủi ro, thiệt thòi hơn trong việc tiếp cận kiến thức mới cũng như những nguồn lực để tăng cường khả năng thích ứng. Với những nỗ lực của Dự án GIC Việt Nam, chúng tôi không tham vọng sẽ phát minh ra những giải pháp, công nghệ mới. Hiện nay Việt Nam đã và đang tiếp cận những công nghệ tiên tiến, nhiệm vụ của Dự án là thúc đẩy việc điều chỉnh những công nghệ đó sao cho phù hợp với thực tế của địa phương; đồng thời tăng cường sự tiếp cận của người nông dân tới những giải pháp đó”, ông Oemar Idoe chia sẻ.

Theo đó, sự tiếp cận không chỉ đến từ cá nhân đơn lẻ mà phải có sự nỗ lực của một tập thể. Chính vì vậy việc hình thành những hợp tác xã, mô hình sản xuất kinh tế tập thể hiệu quả sẽ là một định hướng tốt cho người dân ĐBSCL.

Ngoài ra, Dự án cũng hợp tác chặt chẽ với khối kinh tế tư nhân, thúc đẩy kết nối giữa các nông hộ, các hợp tác xã với những doanh nghiệp tư nhân để phát triển một cách toàn diện tất cả các khâu của chuỗi giá trị nông sản.

Các phương thức sản xuất truyền thống của người nông dân cần phải được kết hợp với các phương thức kỹ thuật hiện đại, tiên tiến. Ảnh: Phạm Hiếu.

Theo ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN-PTNT), hiện nay người nông dân tại khu vực ĐBSCL đang có sẵn không ít những phương thức sản xuất hiệu quả và bền vững trong bối cảnh khủng hoảng phi truyền thống và dịch bệnh, biến đổi khí hậu. Mặc dù vậy, những phương thức này cần phải được kết hợp với các phương thức kỹ thuật hiện đại, tiên tiến.

"Hiện nay ĐBSCL đang bị ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn, thiếu nước ngọt, sạt lở, đặc biệt là rất nhiều tác động buộc người dân phải thay đổi quy trình cũng như cơ cấu sản xuất. Việc kết hợp các giải pháp để nâng cao giá trị cho ngành nông nghiệp nói chung và nâng cao thu nhập cho người nông dân, nâng cao chất lượng sản phẩm, phụ phẩm nông nghiệp nói riêng là mục tiêu mà Dự án hướng đến”, ông Lê Đức Thịnh cho hay.

Dự án Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh trong Nông nghiệp và Thực phẩm Việt Nam (GIC Việt Nam) là gói cam kết hỗ trợ kỹ thuật từ Chính phủ Đức, được phối hợp thực hiện bởi Cục Kinh tế Hợp tác và Phát triển Nông thôn (Bộ NN-PTNT), Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ) và chính quyền 6 tỉnh An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, Hậu Giang, Kiên Giang và Sóc Trăng từ năm 2020-2024 với tổng vốn đầu tư 7 triệu Euro.