Cơ hội thay đổi để phát triển nền nông nghiệp bền vững

Nhờ chuyển đổi cơ cấu cây trồng, đưa các giống lúa mới cho năng suất, chất lượng cao vào sản xuất, nông dân phấn khởi có mùa vụ bội thu.

Cân đối bài toán giá vật tư tăng

Những năm trước, do ảnh hưởng của hạn, mặn nên anh Nguyễn Văn Mi Lê (38 tuổi, tỉnh Bến Tre) không dám cho sầu riêng đậu trái. Năm nay, anh "chơi lớn" khi đầu tư khoảng 40 triệu đồng tiền phân thuốc vào 5 công sầu riêng.

"Cùng diện tích này, những năm trước tôi chỉ bỏ ra 20 triệu đồng nhưng năm nay mọi thứ đều tăng giá gấp đôi. Một bao phân DAP 50kg mới năm rồi giá 700.000 đồng, nay đã lên gấp đôi. Phân NPK loại 25kg cũng tăng từ 350.000 đồng lên 550.000 đồng/bao", anh Lê cho biết.

Tại Sóc Trăng, ông Nguyễn Văn Sô (xã Hưng Phú, huyện Mỹ Tú) cho biết trong gần 40 năm gắn bó với cây lúa, ông chưa bao giờ chứng kiến giá vật tư, phân bón, thuê nhân công... lại đắt đỏ vậy. "Có mơ tôi cũng không dám nghĩ tới chỉ trong một tháng mà giá phân urê từ 390.000 đồng/bao đã nhảy lên gần 1 triệu đồng, thật kinh khủng", ông Sô nói.

Theo ông Sô, vào những mùa vụ trước, chi phí sản xuất lúa cao nhất chỉ từ 25 - 30 triệu đồng/ha. Tuy nhiên, giờ chi phí đã đội lên thành 40 - 45 triệu đồng/ha. Để tự cứu mình, ông Sô cho biết từ vụ lúa tới ông sẽ giảm lượng lúa giống. Thay vì gieo sạ trên 20kg/công như trước nay vẫn làm, ông bớt xuống còn khoảng 13 - 14kg. Bằng cách này vừa tiết kiệm tiền mua lúa giống vừa giảm được chi phí phân bón, thuốc trừ sâu do sạ dày.

Ngoài ra, ông Sô còn cho biết thêm thay vì làm 3 vụ/năm thì nay ông chuyển sang làm 2 vụ/năm. "Để đất có thời gian nghỉ ngơi, ít sâu bệnh, phù sa bồi đắp. Chắc chắn tiết kiệm được phân bón, thuốc trừ sâu nhưng năng suất, chất lượng đảm bảo", ông Sô kỳ vọng.

Sản xuất theo hướng "lúa sạch"

Hơn 30 năm nay, ông Nguyễn Văn Thao (ngụ xã Vĩnh Lộc, huyện An Phú, An Giang) sản xuất lúa không sử dụng phân bón, thuốc trừ sâu đã mang lại lợi nhuận khá cao. Đến nay, nhiều nông dân trong vùng đã học và làm theo ông. Năm 2022, trước tình trạng phân DAP có giá gần 1,4 triệu đồng/bao nên ông Thao đã không sử dụng mà chuyển sang dùng phân super lân với giá rẻ, khoảng 270.000 đồng/bao và dùng phân urê.

Ông Thao cho rằng bà con khu vực này xuống giống sạ thưa, bón phân cân đối và chỉ phun thuốc tối đa 2 lần/vụ, vì vậy giá thành sản xuất luôn thấp hơn người sản xuất lúa bình thường là 1.000 đồng/kg lúa. Cái chính vẫn là vừa bảo vệ môi trường vừa giảm giá thành sản xuất.

"Lúa giống của mô hình tôi chỉ cần khoảng 100kg/ha, còn sản xuất bình thường thì xuống giống khoảng 200kg/ha. Hiện chi phí sản xuất của tôi chỉ trên 20 triệu đồng/ha, còn sản xuất truyền thống hiện tốn trên 30 triệu đồng/ha" - ông Thao nói.

Ông Nguyễn Thanh Tâm - phó trưởng Phòng NN&PTNT huyện An Phú - cho hay đến thời điểm này toàn huyện An Phú có gần 400ha sản xuất lúa theo mô hình "không phun thuốc trừ sâu, trừ rầy" của ông Thao, tiết kiệm được 300.000 đồng/công lúa. Dù không phun thuốc trừ sâu nhưng năng suất vẫn như bình thường, chất lượng gạo dĩ nhiên ngon hơn.

Bà con hoàn toàn có thể giảm lượng phân bón để giảm áp lực khi giá phân bón tăng.

Tạo thói quen sản xuất hữu cơ

Ông Huỳnh Quang Đức - phó giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Bến Tre - cho rằng giai đoạn hiện nay là cơ hội để tăng cường sử dụng phân hữu cơ. "Bến Tre có hơn 400.000 con heo, 200.000 con bò và trên 5 triệu gia súc gia cầm. Thời gian qua và tới đây, chúng tôi sẽ hướng dẫn và khuyến khích người dân sử dụng phân hưu cơ một cách hiệu quả nhất", ông Đức nói.

Trong khi đó, ông Nguyễn Thành Phước - chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và bảo vệ thực vật tỉnh Sóc Trăng - cũng khuyến cáo nông dân cần giãn cách mùa vụ, nên sản xuất 2 vụ/năm để đất nghỉ ngơi; tăng cường sử dụng các loại phân hữu cơ, chế phẩm sinh học, tăng thiên địch trong tự nhiên. Theo ông Phước, nếu bà con thực hiện đồng bộ các giải pháp này sẽ giảm được chi phí đáng kể.

Ông Nguyễn Thanh Tâm cho rằng cái khó hiện nay là cần có cơ chế khuyến khích người dân tham gia mô hình sản xuất "sạch". Đặc biệt, nếu "lúa sạch" có giá bán khác so với sản xuất bình thường thì sẽ thu hút người dân làm theo.

Nhiều chuyên gia khác cho rằng muốn tổ chức tốt mô hình sản xuất sạch, giảm phân thuốc thì cần bàn tay tổ chức tốt, trong đó vai trò chính quyền cơ sở rất quan trọng.

Cần tổ chức tốt mô hình hợp tác xã

Theo Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NN&PTNT), giai đoạn 2017 - 2020 cả nước sử dụng bình quân 10,3 triệu tấn/năm, trong đó phân bón hóa học sử dụng 7,6 triệu tấn, còn lại là phân bón hữu cơ. Lượng phân bón sử dụng trung bình cả nước khoảng 753kg/ha gieo trồng, cao hơn so với mức trung bình trên thế giới.

Canh tác nông nghiệp hữu cơ bền vững.

Đáng lo ngại hơn, tại các tỉnh ĐBSCL có lượng phân bón sử dụng trung bình là 1.071kg/ha gieo trồng, cao hơn 42% so với trung bình cả nước. Trong đó, lượng sử dụng phân bón vô cơ cao hơn 35% (754kg/ha), trong khi lượng phân hữu cơ sử dụng chỉ bằng 27% (392kg/ha) so với cả nước.

Đối với thuốc bảo vệ thực vật, năm 2020 cả nước sử dụng gần 52.000 tấn thuốc bảo vệ thực vật thành phẩm, trung bình 3,81kg/ha gieo trồng (tương đương khoảng 1,58kg hoạt chất (a.i)/ha gieo trồng). So với kết quả công bố của FAO hồi năm 1996, lượng thuốc bảo vệ thực vật sử dụng tại Việt Nam đã giảm từ 4.68kg a.i/ha xuống còn 1.58kg a.i/ha năm 2020.

PGS.TS Nguyễn Văn Sánh (nguyên viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển ĐBSCL) cho hay: Giá phân bón, vật tư đầu vào của sản xuất nông nghiệp tăng cao đã khiến nông dân gặp nhiều thách thức, sản xuất không có lời hoặc lời ít. Đây là thời điểm buộc phải cắt giảm chi phí. Phải áp dụng triệt để quy trình 1 phải (phải sử dụng giống xác nhận), 5 giảm (giảm lượng giống gieo sạ, giảm lượng thuốc bảo vệ thực vật, giảm lượng phân đạm, giảm lượng nước, giảm thất thoát sau thu hoạch). Nếu áp dụng được cái này thì sẽ giảm được cái thứ 6 (giảm phát thải khí nhà kính).

Trước đây, nhóm nghiên cứu của chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu sản xuất 6 vụ lúa cho thấy nếu áp dụng đúng "1 phải, 5 giảm" kết hợp với kỹ thuật ngập khô xen kẽ thì chi phí sản xuất giảm 25% so với sản xuất theo cách thông thường, đặc biệt năng suất sẽ tăng, chất lượng gạo ổn định và giá bán cũng tăng. Tuy nhiên, để làm tốt mô hình này, chính quyền các địa phương cần tổ chức tốt mô hình hợp tác xã thay vì để bà con sản xuất riêng lẻ.

Ba yếu tố phát triển nông nghiệp bền vững

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan chia sẻ: Không như sản phẩm công nghiệp, nông sản có chu kỳ thu hoạch và dù tình trạng như thế nào cũng phải tiêu thụ. Đây là điều khó nhất trong câu chuyện của nông sản và nông nghiệp.

"10 triệu hộ nông dân sản xuất với 10 triệu thửa đất, một nền nông nghiệp manh mún, nhỏ lẻ, tự phát, thì để kiểm soát, để tổ chức lại, để đáp ứng được yêu cầu của thị trường, không phải ngày một ngày hai," Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh.

Để giải quyết căn cơ vấn đề tiêu thụ nông sản hiện nay, Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho rằng cần tổ chức lại sản xuất, hướng đến xây dựng và phát triển bền vững ngành nông nghiệp. Muốn vậy, cần phải có 3 yếu tố.

Thứ nhất, phải tổ chức lại được sản xuất. Với thực trạng là một nền nông nghiệp manh mún, nhỏ lẻ, tự phát thì không cách nào khác là phát triển kinh tế tập thể để liên kết các đầu mối, thông qua hợp tác xã. Mọi thông tin truyền thông, định hướng, phổ biến chính sách… phải trực tiếp hơn. Đây là trách nhiệm của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đồng thời cũng là trách nhiệm của địa phương.

Thứ hai, phải tổ chức lại ngành hàng, vì mỗi ngành hàng không chỉ có ở một địa phương. Phải  đưa vào một quỹ đạo thông qua các hiệp hội ngành hàng và hiệp hội doanh nghiệp, hình thành những liên minh để cùng đề ra những khuyến nghị, định hướng chiến lược chứ không thể là tư duy mùa vụ.

"Chúng ta không thể nào xây dựng thương hiệu nông sản khi tất cả không vào cuộc, phải quyết tâm đưa hình ảnh đẹp về nông sản của chúng ta tới các thị trường trên thế giới. Mặc dù đây không phải là chuyện ngày một ngày hai, nhưng chúng ta phải đi rồi thì mới có đến. Để chuyển từ tư duy sản xuất, xuất khẩu tiểu ngạch sang chính ngạch là cả một hành trình thay đổi nhận thức, thay đổi tư duy của hiệp hội ngành hàng, của doanh nghiệp, của người nông dân mà trách nhiệm trực tiếp là chính quyền địa phương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chỉ cung cấp những chiến lược chung, định hướng và tuyên truyền những chuẩn mực của thị trường", Bộ trưởng Lê Minh Hoan phát biểu.

Yếu tố thứ ba được Bộ trưởng Lê Minh Hoan đề cập là giá cả vật tư đầu vào và kéo giá đầu ra. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công Thương đã có rất nhiều phiên làm việc để có thể cân bằng được nguồn nguyên vật liệu chính cho nông nghiệp, nhưng thị trường thế giới cũng có độ trễ nhất định, không thể giải quyết được trong ngày một ngày hai.

Gần đây có rất nhiều người nông dân ở Gia Lai, Tây Nguyên, Đồng bằng sông Cửu Long, Vĩnh Phúc… thay vì dùng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật nhập khẩu thì đã dùng phân hữu cơ. Đây vừa là giải pháp trước mắt cũng là định hướng lâu dài để chúng ta bớt lệ thuộc, chuyển từ nền nông nghiệp thâm dụng phân, thuốc hóa học sang nền nông nghiệp hữu cơ hóa, nền nông nghiệp sinh thái./.