Sẽ có một diện mạo nông dân khác

Công nhân chế biến sầu riêng cấp đông

Bài học xương máu

Làn sóng COVID-19 lần thứ 4 được xem là đòn nặng nề phá vỡ mọi quy tắc giao thương truyền thống của nông sản Việt nói chung và Tây Nguyên (một trong những vùng sản xuất nông sản hàng hóa lớn của cả nước) nói riêng. Sau lần điêu đứng, phải bán đổ bán tháo, thậm chí đổ bỏ vì nông sản tắc đường tiêu thụ, nhiều nông dân mới thật sự tỉnh ngộ, nghiêm túc nhìn nhận điểm yếu đã được chuyên gia nông nghiệp mổ xẻ, chỉ rõ từ lâu: Sản xuất manh mún, tự phát, thiếu tiêu chuẩn, chất lượng hàng hóa không đồng đều, coi nhẹ xây dựng thương hiệu sản phẩm…

Bơ có thương hiệu vẫn bán được giá cao dù trong mùa dịch COVID-19

Một trong những nông sản bị tác động mạnh mẽ nhất thời gian qua là sầu riêng Tây Nguyên. Đây là mặt hàng cao cấp, chủ yếu để xuất khẩu, giá bán tại vườn trên 40 nghìn đồng/kg (có thời điểm 80 nghìn đồng/kg) và luôn được thương lái đặt cọc tiền từ trước vụ thu hoạch.

Chính điều này khiến người trồng, thậm chí một bộ phận cơ quan chức năng địa phương tự tin đến mức thiếu phòng bị cho kịch bản xấu nhất khi bị dịch COVID-19 tấn công. Và tình huống xấu nhất đã xảy ra khi đường xuất khẩu sầu riêng quả tươi bị chặn; các kho cấp đông lớn tại các tỉnh phía Nam bị đóng băng vì dịch, cả người trồng, doanh nghiệp thu mua, cơ quan chuyên môn “rối như canh hẹ”.

Hơn 10 năm trồng sầu riêng, lần đầu tiên, anh Nguyễn Văn Linh (xã Ea Yông, huyện Krông Pắc, Đắk Lắk-nơi có vựa sầu riêng lớn nhất Tây Nguyên với sản lượng gần 103.000 tấn năm 2021) chấp nhận bán sầu riêng với giá 20 nghìn đồng/kg. Mức giá khiến anh thật sự “sốc”, chưa kể phải năn nỉ thương lái thu mua.

Phía đại diện Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Đắk Lắk cũng thừa nhận với Tiền Phong, dịch bệnh diễn biến quá nhanh, buộc họ phải tham mưu UBND tỉnh đưa ra giải pháp mới cho kế hoạch hỗ trợ tiêu thụ nông sản.Trong khi trước đó chưa lâu, phó tư lệnh ngành nông nghiệp tỉnh này tự tin rằng sầu riêng sẽ ổn vì “năm ngoái có dịch vẫn tiêu thụ tốt”.

Trước sầu riêng, các loại nông sản khác như bơ, mít và các loại rau củ quả khác của nông dân các tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng, Gia Lai cũng rơi vào cảnh đổ bỏ vì bị tắc đầu ra.

Thức tỉnh

Thực trạng tiêu thụ sầu riêng Tây Nguyên vừa qua đã tái khẳng định bất kỳ loại nông sản nào, kể cả hàng cao cấp nhất cũng có thể rớt giá, mất ngôi vị nếu không khắc phục các lỗ hỏng từ khâu sản xuất đến chế biến, tiêu thụ.

Tại hội nghị tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX), hộ kinh doanh sầu riêng do UBND huyện Krông Pắc tổ chức vào cuối tháng 8/2021, ông Bùi Tin- Giám đốc HTX nông nghiệp hữu cơ Krông Pắc thẳng thắn nhìn nhận, nông dân đang sản xuất nông sản tự phát, không có quy trình canh tác theo tiêu chuẩn… Vấn đề này đã được các bộ, ngành chỉ ra từ lâu nhằm hướng đến nền nông nghiệp hữu cơ an toàn cho sức khỏe và bền vững nhưng nông dân chậm thay đổi. Minh chứng, tại chính HTX của ông Bùi Tin, trong số 140 xã viên, chỉ có khoảng 10 người đồng ý canh tác sầu riêng theo tiêu chuẩn hữu cơ từ năm 2018.

Kết quả, vụ sầu riêng năm 2021, HTX được 1 công ty Nhật Bản mua toàn bộ sản lượng sầu riêng của 10 người này. Đây được xem là thành công bởi giữa lúc dịch COVID-19 bùng phát, nông dân trồng sầu riêng trên địa bàn gặp khó trong tiêu thụ, giá cả giảm sâu thì những xã viên tiên phong của HTX lại bán được giá cao hơn giá thị trường 20%.

Ông Tin cho hay, để nông sản Việt có thương hiệu, chỗ đứng trên thị trường, chính người sản xuất là yếu tố then chốt. Nhà nông cần liên kết thành các tổ hợp tác, HTX tạo thành vùng nguyên liệu rộng lớn, cùng hỗ trợ nhau sản xuất theo tiêu chuẩn chung. Ông Tin cũng kiến nghị chính quyền nên đầu tư một trung tâm chợ nông sản để người sản xuất và doanh nghiệp thuận lợi giao thương hàng hóa.

"Tôi thấm câu nói của một tư thương nổi tiếng ví nông sản Việt như một cô gái quê, tuy đẹp nhưng chỉ biết thụ động ngồi nhà chờ người ta đến tán tỉnh và dạm hỏi", anh Y Min Byă- một nông dân huyện Cư M’gar, Đắk Lắk rút ra bài học sau khi bán vườn bơ Booth với giá 7 nghìn đồng/kg do bản thân không xây dựng thương hiệu cho sản phẩm.
Không chỉ hạ quyết tâm tổ chức lại khâu sản xuất, nhiều nông dân đã mạnh dạn tìm hiểu, đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử. Ông Huỳnh Ngọc Dương- Phó giám đốc Sở Công Thương Đắk Lắk cho hay, đã đến lúc người nông dân và cả doanh nghiệp cần đẩy mạnh chuyển đổi số, đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử tìm thêm đầu ra; đây là xu thế tất yếu, không chỉ trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19.