Xây dựng hợp tác xã trở thành nền tảng để phát triển tam nông

Trong thời kỳ hội nhập, để hợp tác xã phát huy hiệu quả, bền vững rất cần có những chính sách thông thoáng, phù hợp với đặc thù của mô hình kinh tế tập thể. 

Hợp tác xã là bộ phận xương sống của kinh tế tập thể

Kinh tế tập thể, hợp tác xã ở Việt Nam đã hình thành và phát triển gần 70 năm với nhiều hình thức hợp tác đa dạng (hợp tác xã, tổ hợp tác, liên hiệp hợp tác xã...) dựa trên sở hữu của các thành viên và sở hữu tập thể, liên kết và hợp tác rộng rãi những người lao động, hộ sản xuất, kinh doanh, doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế.

Xã viên HTX nông nghiệp dịch vụ Quyết Tiến, xã Quảng Hiệp, huyện Cư M’Gar được hỗ trợ một phần kinh phí để đầu tư nhà màng phơi nhân cà phê. Ảnh minh họa: Hoài Thu/TTXVN.

Qua 20 năm (2002-2021) thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa IX) về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể, cả nước hiện có hơn 26 nghìn hợp tác xã và 106 liên hiệp hợp tác xã, thu hút 33% tổng số hộ gia đình ở địa bàn nông thôn tham gia. Kinh tế hợp tác xã đã đóng góp tăng trưởng kinh tế bền vững, kiềm chế lạm phát, tăng kim ngạch xuất khẩu, đổi mới mô hình tăng trưởng gắn với tái cơ cấu nền kinh tế, nhất là kinh tế nông nghiệp, đảm bảo an ninh lương thực, thực phẩm, thích ứng biến đổi khí hậu, hướng đến phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn. 

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Ngọc Tấn - Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương, hợp tác xã nông nghiệp ở Việt Nam là bộ phận xương sống của kinh tế tập thể. Nhiều hội thảo cấp Trung ương diễn ra gần đây không chỉ nhằm tổng kết quá trình thực hiện các Nghị quyết của Trung ương về phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn, mà còn tiếp tục phát triển nhận thức về vấn đề rất quan trọng của đất nước, đó là kinh tế hợp tác xã. “Hội đồng Lý luận Trung ương và các cơ quan chức năng đã rất tích cực triển khai thực hiện các công tác chuẩn bị để Hội nghị lần thứ 5, Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII xem xét có những quyết sách mới về đổi mới và phát triển kinh tế tập thể; đổi mới chính sách về đất đai. Đây sẽ là những quyết sách hết sức quan trọng đối với nông nghiệp, nông dân và nông thôn nước ta trong nhiều năm tới”, Giáo sư, Tiến sĩ Tạ Ngọc Tấn cho biết. 

Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) Lê Đức Thịnh khẳng định: Không chỉ tăng nhanh về số lượng, mà chất lượng và hiệu quả hoạt động của các hợp tác xã cũng có nhiều thay đổi. Tỷ lệ các hợp tác xã nông nghiệp được đánh giá xếp loại khá, tốt đã tăng lên, đạt trên 60%, hợp tác xã yếu kém có thời kỳ chiếm 30%, nhưng nay còn khoảng 8,5%; các sản phẩm được bán trên thị trường đảm bảo được tính an toàn, mẫu mã… Thông qua các mô hình hợp tác xã đã thu hút được các doanh nghiệp đầu tư, trở thành đối tác của nông dân. Nhiều hợp tác xã xây dựng được vùng nguyên liệu, phát triển thị trường. 

Các chuyên gia về nông nghiệp cho rằng, trong bối cảnh dịch COVID-19 diễn biến phức tạp, nhiều hợp tác xã vẫn được thành lập, tăng trưởng hiệu quả trong sản xuất, kinh doanh. Nhiều ý kiến khẳng định sự xuất hiện của các hợp tác xã trong nông thôn giúp cho các chương trình, chính sách của nhà nước có địa chỉ để đi đến. Trong quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp, hợp tác xã trở thành địa chỉ đầu tư hiệu quả.

Vẫn còn những "điểm nghẽn" trong nhận thức về vai trò của hợp tác xã

Tại các Hội thảo lấy ý kiến nhằm cung cấp thêm luận cứ khoa học cho việc xây dựng các chủ trương mới về kinh tế tập thể, hợp tác xã nông nghiệp, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, nhiều ý kiến nhấn mạnh, kinh tế hợp tác xã hiện đang phát huy hiệu quả, nhưng vẫn chưa được quan tâm, đầu tư đúng mức; nhận thức về vai trò của hợp tác xã còn chưa chính xác cũng là nguyên nhân khiến mô hình kinh tế này chưa phát triển đúng với thực chất. 

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Duy Lợi (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) cho rằng, hợp tác xã không chỉ là tổ chức mang tính chất xã hội, càng không phải tổ chức từ thiện, mà là tổ chức kinh tế đặc biệt thúc đẩy “hợp tác” trong cộng đồng xã viên hợp tác xã nhằm đáp ứng một cách hiệu quả nhu cầu chung trong hoạt động kinh tế và nhu cầu xã hội, văn hóa của xã viên, trước hết mang lại lợi ích kinh tế cho xã viên. Hợp tác xã là thể chế không thể thiếu được góp phần vào sự phát triển đất nước hài hòa về tất cả các mặt kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa; là tất yếu đối với việc thúc đẩy phát triển kinh tế hộ gia đình, kinh tế tư nhân, cá thể, ở cả vùng nông thôn và thành thị; đáp ứng nhu cầu phong phú của đời sống cộng đồng theo các nguyên tắc hợp tác xã. 

Tuy nhiên, nhận thức về bản chất của hợp tác xã hiện chưa rõ ràng, chưa thống nhất, thậm chí lệch lạc. Nhiều nơi vẫn cho rằng hợp tác xã là một số cá nhân, góp vốn để tiến hành hoạt động sản xuất, kinh doanh đáp ứng nhu cầu thị trường kết hợp với một số nguyên tắc hợp tác xã như tham gia tự nguyện, quản lý dân chủ... Hệ thống lý luận đều nhấn mạnh việc hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã phải hoàn thành nghĩa vụ đối với cung ứng, tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ, việc làm cho thành viên rồi mới ra thị trường. 

Theo Tiến sĩ Phí Thị Diễm Hồng (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) cơ chế kiểm soát và hoạt động của hợp tác xã hiện mang tính hình thức, chưa thực sự hiệu quả. Các chỉ tiêu phương án kinh doanh, kiểm tra, kiểm soát trong nội bộ hợp tác xã khó đo lường và nhận diện... Mô hình hợp tác hiện nay của Việt Nam mới chỉ đạt được một phần của giai đoạn phát triển tăng trưởng, chưa phát huy được hết tiềm năng và thế mạnh của nguồn lực hiện có. 

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra, vẫn còn những "điểm nghẽn" trong nhận thức về vai trò của hợp tác xã, cơ chế hoạt động, pháp luật và chính sách hỗ trợ cho kinh tế tập thể, năng lực quản trị của hợp tác xã, còn yếu kém. Theo các chuyên gia, tỷ lệ lớn hộ cá thể ở địa bàn nông thôn chưa tham gia hợp tác xã, tổ hợp tác. Một bộ phận hợp tác xã có quy mô nhỏ, vốn ít, năng lực quản trị hạn chế, liên kết thành viên còn thấp, chưa có uy tín và thương hiệu trên thị trường; đóng góp cho phát triển nền kinh tế-xã hội còn hạn chế; một số cấp ủy, chính quyền địa phương, bộ, ngành chưa thực sự quan tâm đến kinh tế hợp tác và hợp tác xã.
 
Phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã là tất yếu khách quan, có ý nghĩa chiến lược, lâu dài, là chủ trương xuyên suốt, nhất quán của Đảng và Nhà nước, là thành phần kinh tế quan trọng, phù hợp với cơ chế thị trường định hướng chủ nghĩa xã hội, cùng với kinh tế nhà nước giữ vai trò nền tảng trong nền kinh tế-xã hội ở nước ta, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với các tầng lớp nhân dân. Thực tế cho thấy, cần tiếp tục phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã trong các ngành, lĩnh vực, địa bàn nông thôn và thành thị, theo phương châm tích cực và vững chắc, xuất phát từ thực tiễn, tránh duy ý chí, nóng vội, kinh tế tập thể, hợp tác xã giữ vai trò chủ đạo trong phát triển kinh tế nông nghiệp…

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, hoàn thiện cơ sở pháp lý

Nhiều ý kiến chỉ ra rằng, trong bối cảnh chung mới của hội nhập toàn cầu, những biến động của kinh tế-chính trị trên thế giới, cách mạng công nghiệp lần thứ tư và biến đổi khí hậu, đòi hỏi phải có sự điều chỉnh mang tầm chiến lược vĩ mô để phát triển bền vững kinh tế tập thể, hợp tác xã. Mục tiêu trong tương lai cần phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã nhanh, bền vững, là phương thức tổ chức sản xuất, kinh doanh quan trọng, đóng vai trò nền tảng trong nền kinh tế quốc dân, mang lại lợi ích kinh tế và phúc lợi xã hội ngày càng cao cho thành viên, thu hút hầu hết hộ cá thể ở địa bàn nông thôn và thành phần kinh tế khác tham gia kinh tế tập thể. 

Các chuyên gia, nhà khoa học khẳng định, việc quan trọng đầu tiên là đẩy mạnh tuyên truyền, quán triệt, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cơ quan, tổ chức và nhân dân về bản chất, cơ chế hoạt động, vai trò của kinh tế tập thể, hợp tác xã trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; có quy định yêu cầu các cơ sở đào tạo trong nền kinh tế quốc dân và trường bồi dưỡng cán bộ đào tạo kiến thức về kinh tế tập thể. 

Về nội dung này, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Lan, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho biết, Học viện Nông nghiệp Việt Nam là nơi đào tạo và cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao, nghiên cứu phát triển và chuyển giao khoa học công nghệ, tri thức mới trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn; đóng góp vào sự phát triển nền nông nghiệp và hội nhập quốc tế của đất nước. Thời gian tới, Học viện Nông nghiệp Việt Nam sẽ tham gia tích cực vào công tác đào tạo đội ngũ cán bộ chuyên môn, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho hệ thống hợp tác xã nông nghiệp tại Việt Nam. 

Vụ trưởng Vụ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Ban Kinh tế Trung ương) Nguyễn Văn Tiến cho rằng, hoàn thiện thể chế, chính sách nhằm phát triển hợp tác xã nông nghiệp phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là hết sức cần thiết trong bối cảnh mới. Cụ thể cần sửa đổi, bổ sung Luật Hợp tác xã 2012 và các văn bản có liên quan, tạo môi trường thuận lợi thông thoáng tạo điều kiện cho hợp tác xã phát triển; có chính sách hỗ trợ, ưu đãi đối với nông dân nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, biển đảo. Đồng thời, tổ chức lại sản xuất nông nghiệp, thúc đẩy hợp tác xã nông nghiệp tham gia liên kết, hợp tác sản xuất kinh doanh theo chuỗi giá trị; ứng dụng khoa học và công nghệ, chuyển đổi số trong các hợp tác xã nông nghiệp. 

Trong bối cảnh chung mới của hội nhập toàn cầu, những biến động của kinh tế - chính trị trên thế giới, Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ Tư và biến đổi khí hậu, đòi hỏi phải có sự điều chỉnh mang tầm chiến lược vĩ mô để phát triển bền vững kinh tế tập thể. Các chuyên gia nông nghiệp đề nghị Nhà nước ban hành chương trình thúc đẩy phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã bằng các chính sách cụ thể; ứng dụng công nghệ cao và chuyển đổi số, tiếp cận vốn tín dụng, xây dựng thương hiệu, chính sách thuế để khuyến khích hộ cá thể tham gia hợp tác xã; quy định mức cho vay không có tài sản bảo đảm đối với hợp tác xã, thành viên hợp tác xã, phù hợp với mặt bằng chi phí sản xuất hiện nay; cấp bổ sung vốn cho các Quỹ Hỗ trợ phát triển hợp tác xã Trung ương và địa phương…