Đưa mắc-ca thành ngành hàng sản xuất hiệu quả

Sơ chế hạt mắc-ca tại hộ gia đình ở phường Tân Phong, thành phố Lai Châu, tỉnh Lai Châu. (Ảnh: NGUYỄN OANH)

Bài 1: Cây lâm nghiệp đa mục đích

Tại các tỉnh Tây Bắc, mắc-ca được xác định là cây lâm nghiệp đa mục đích vừa mang lại giá trị kinh tế vừa bảo vệ môi trường hiệu quả, góp phần tạo thu nhập ổn định cho người nông dân, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Một số tỉnh Tây Bắc đang tạo điều kiện thuận lợi nhằm thu hút, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư trồng mắc-ca với quy mô lớn.

Cây giá trị trên vùng đất khó 

Đến nay, tỉnh  Lai Châu đã có hơn 270 ha cây mắc-ca  cho thu hoạch với năng suất bình quân từ 0,5 đến 1,5 tấn/ha.  Với giá bán quả tươi từ 60.000 đến 70.000 đồng/kg, thu nhập bình quân của 1 ha  mắc-ca (tùy thuộc vào tuổi cây và phương thức trồng) sau khi trừ chi phí từ 40 triệu đến 60 triệu đồng/năm.

Có mặt tại một số vườn cây mắc-ca tại xã Lê Lợi, huyện Nậm Nhùn (Lai Châu), chúng tôi được đồng chí Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân xã Lò Văn Thịnh cho biết, cùng với hơn 50 ha xoài liên kết sản xuất với doanh nghiệp, địa phương đang triển khai trồng 21 ha cây mắc-ca do doanh nghiệp liên kết đầu tư với nông dân tại các bản Chang và Lao Chen (người dân góp đất, được tính giá trị bằng 10%). Đến nay, hơn 50% diện tích cây mắc-ca có độ tuổi từ 5 đến 6 năm đã cho thu hoạch. Với  giá 60.000 đồng/kg quả tươi, người dân có thu nhập từ 5 triệu đến 7 triệu đồng/ha/năm.

Cùng với đó, người dân được doanh nghiệp chi trả từ 4 triệu đến 6 triệu đồng/tháng khi tham gia vào quá trình sản xuất. Chị Bạc Thị Lún (bản Lao Chen) chia sẻ, hai vợ chồng chị là công nhân của công ty từ những ngày đầu phát triển cây mắc-ca tại địa phương. Mặc dù không góp đất liên kết trồng cây nhưng với thu nhập bình quân hơn 10 triệu đồng/tháng đã góp phần đưa cuộc sống của gia đình chị từ một hộ nghèo đã có của ăn, của để và một phần tích lũy.

Anh Lò Văn Thuấn ở bản Chang hiện là công nhân phụ trách vườn cây giống của doanh nghiệp tại xã Lê Lợi. Anh cho biết, anh và vợ cùng làm việc trong công ty. Bản thân có mức thu nhập ổn định 6 triệu đồng/tháng, vợ anh làm thời vụ hưởng thu nhập từ 150.000 đến 180.000 đồng/ngày. Gia đình có vài héc-ta trồng cây mắc-ca liên kết, đã đến kỳ thu hoạch.

Với tổng thu nhập từ 120 triệu đến 150 triệu đồng/năm, gia đình anh đã nhanh chóng thoát nghèo và trở thành hộ gia đình có thu nhập tốt của xã. Vợ chồng anh không những có tiền để nuôi hai con đi học, xây dựng nhà cửa khang trang  mà còn sắm sửa nhiều trang thiết bị có giá trị phục vụ cuộc sống gia đình.

Theo Phó Chủ tịch UBND huyện Nậm Nhùn, Nguyễn Thành Đồng, cùng với việc phát triển nhiều loại cây lâm nghiệp đa mục đích có giá trị khác, địa phương xác định mắc-ca là loại cây mang lại giá trị kinh tế cao, góp phần xóa đói, giảm nghèo cho người dân các dân tộc, là cây làm giàu của nhiều hộ gia đình.

Hiện chính quyền địa phương đang tập trung hỗ trợ nhân dân và các doanh nghiệp phát triển hiệu quả các dự án trồng cây mắc-ca. Một số xã, bản của huyện, nhiều hộ gia đình đã thu hoạch quả mắc-ca từ 2 đến 5 vụ. Với giá bán từ 50.000 đến 60.000 đồng/kg quả tươi, nhiều hộ có diện tích trồng từ 5 đến 10 ha có thu nhập bình quân từ 200 triệu đồng đến 300 triệu đồng ổn định mỗi năm.  Mắc-ca thật sự đã mang lại sự thay đổi lớn về đời sống kinh tế-xã hội cho người dân các dân tộc nơi đây.

Tại thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên, hiện có hơn 200 ha mắc-ca, trong đó gần 30 ha đã cho thu hoạch. Công ty cổ phần mắc-ca Liên Việt Điện Biên đã tiến hành dự án trồng mắc-ca công nghệ cao.

Đến nay, đã đo đạc để đưa đất vào trồng được 240 ha. Dự kiến đến năm 2025, toàn thành phố có khoảng 800 ha  mắc-ca. Phó Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Tuấn Anh cho biết, địa phương đã quy hoạch 1.800 ha, đến nay đã triển khai hàng trăm héc-ta đất để trồng cây mắc-ca. Cùng với các dự án đầu tư của doanh nghiệp, thành phố sẽ phát triển các mô hình hợp tác xã nông nghiệp và tổ hợp tác để nâng cao năng lực sản xuất, kinh doanh từ sản phẩm mắc-ca.

Hiện nay, riêng khu vực Tà Lèng đã có hơn 50 ha đất dốc trồng cây mắc-ca, trong đó có nhiều hộ tiểu điền tham gia trồng và làm giàu từ loại cây trồng này. Đến hộ gia đình chị Đào Thị Lan ở xã Tà Lèng đúng thời điểm một số diện tích cây mắc-ca cho thu hoạch, chị cho biết, gia đình chị trồng hơn 10 ha.

Đến nay, gia đình đã thu hoạch mắc-ca  vụ thứ 5, năm 2021 đạt hơn 20 tấn quả tươi, những tháng đầu năm nay đã thu hoạch gần 20 tấn quả. Gia đình cũng đầu tư máy sấy khô, các thiết bị chế biến quả để đóng gói thành phẩm bán ra thị trường.

Với mức giá từ  60.000 đến 70.000 đồng/kg quả tươi và 300.000 đến 400.000 đồng/kg quả sấy khô, sau khi trừ chi phí, hằng năm gia đình chị có thu nhập từ 300 triệu đến 400 triệu đồng. Cùng với việc sản xuất thành phẩm quả mắc-ca, hiện nay gia đình chị Lan còn tham gia sản xuất cây mắc-ca giống theo tiêu chuẩn. Với giá bán 60.000 đồng/cây, mỗi năm gia đình chị có doanh thu khoảng 200 triệu đồng từ bán cây giống.

Các cán bộ Phòng Nông nghiệp thành phố Điện Biên Phủ cho biết thêm, hiện trên địa bàn có Công ty cổ phần mắc-ca Điện Biên đang hoạt động hiệu quả với sự tham gia liên kết của hàng trăm hộ dân. Ngoài gia đình chị Lan, hiện có rất nhiều hộ gia đình ở các phường, xã: Tà Lèng, Noong Bua, Him Lam, Nam Thanh, Thanh Trường, Thanh Minh tham gia vào các dự án trồng mắc-ca của địa phương. Các hộ gia đình trồng cây mắc-ca đều có thu nhập tốt, kinh tế ổn định, không chỉ xóa đói, giảm nghèo, một số gia đình đã làm giàu từ cây trồng này.

Góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng

Theo đánh giá của Hiệp hội Mắc-ca Việt Nam, khí hậu vùng Tây Bắc rất thích hợp cho việc phát triển mắc-ca, mùa khô ở đây ngắn và không quá khắc nghiệt, ngay trong mùa khô thỉnh thoảng vẫn có mưa và độ ẩm trong không khí khá cao, giúp cây vẫn có thể phát triển.

Hiện tại, hai tỉnh Lai Châu và Điện Biên vẫn còn nhiều đất trống, đồi trọc và đất rừng sản xuất phù hợp để tăng diện tích trồng mắc-ca. Đối với tỉnh Sơn La thì những năm qua đã phát triển mạnh cây ăn quả, cây lâu năm nên diện tích để phát triển cây mắc-ca không còn nhiều.

Khác với Tây Nguyên, Tây Bắc chưa có được bộ cây trồng lâu năm như sầu riêng, tiêu, điều, cà-phê… và đặc biệt hệ thống giao thông, logistics tại khu vực này đang phát triển cho nên việc phát triển cây mắc-ca ở Tây Bắc là rất phù hợp.

Thời gian qua, các địa phương vùng Tây Bắc đã tích cực chuyển đổi những diện tích cây trồng kém hiệu quả hoặc không thuận lợi nguồn nước tưới sang các loại cây trồng khác, trong đó mắc-ca được xác định là cây đa mục đích cần tập trung đầu tư, sản xuất.

Tại những khu vực chuyển đổi đã xuất hiện những mô hình mang lại thu nhập cao hơn so với các cây trồng truyền thống.  Các dự án liên quan cây mắc-ca đã và đang triển khai được cấp ủy, chính quyền địa phương, các ngành, các cấp quan tâm, ủng hộ, người dân đồng tình hưởng ứng, bước đầu đã đạt được những kết quả nhất định.

 Công nhân chăm sóc cây mắc-ca tại huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. 

Tỉnh Điện Biên chủ trương phát triển 9 dự án với hơn 53.000 ha cây mắc-ca. Đến nay, diện tích trồng cây mắc-ca trên địa bàn tỉnh ước đạt 3.500 ha, trong đó có khoảng 3.000 ha trồng thuần, và gần 600 ha trồng xen với cây trồng khác.

Diện tích đã trồng mắc-ca tập trung chủ yếu trên địa bàn các huyện Mường Nhé, Mường Ảng, Điện Biên Đông, Tuần Giáo, Điện Biên và thành phố Điện Biên Phủ. Phần lớn diện tích cây mắc-ca trên địa bàn tỉnh do các doanh nghiệp đầu tư (gần 3.000 ha), diện tích còn lại do các địa phương xen canh với các loại cây ăn quả, cây công nghiệp khác, trồng thử nghiệm và một số nơi do người dân trồng tự phát. 

Trong khi đó, được xác định là cây có giá trị kinh tế, góp phần chuyển đổi cây trồng trên đất đồi, núi, cây mắc-ca đã được trồng tại Lai Châu từ năm 2011. Đến nay, toàn tỉnh đã trồng hơn 5.400 ha tại các huyện Tân Uyên, Than Uyên, Tam Đường, Mường Tè, thành phố Lai Châu, Nậm Nhùn, Phong Thổ, Sìn Hồ. Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lai Châu Nguyễn Trọng Lịch, năm 2022 trên địa bàn tỉnh sẽ thực hiện trồng mới khoảng 1.000 ha cây mắc-ca tại các huyện Tam Đường, Than Uyên, Tân Uyên, Sìn Hồ, Mường Tè. Thời gian tới, tỉnh tiếp tục phát triển, mở rộng diện tích cây mắc-ca theo hướng hàng hóa tập trung với quy mô đạt khoảng 35.000 ha vào năm 2030 và khoảng 80.000 ha vào năm 2050.

(Còn nữa)

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xác định, đưa mắc-ca trở thành một trong những cây trồng quan trọng, đa mục đích, nâng cao thu nhập cho người dân, doanh nghiệp, góp phần phát triển kinh tế-xã hội, đặc biệt là địa bàn vùng miền núi, vùng biên giới; phấn đấu đưa nước ta trở thành một trong những nước đứng đầu thế giới về trồng, chế biến và xuất khẩu sản phẩm mắc-ca...