Quốc gia 1,4 tỷ dân phát triển 'lúa nước mặn' đảm bảo an ninh lương thực

"Lúa nước mặn" có thể giúp cải thiện sản lượng ngũ cốc của Trung Quốc. Ảnh minh họa: Bloomberg.

Huyện Tĩnh Hải ở phía bắc Trung Quốc hầu như không phải là thiên đường trồng lúa. Nằm dọc theo bờ biển Bột Hải, hơn một nửa diện tích đất của khu vực này là đất mặn, kiềm, nơi cây trồng không thể tồn tại. Tuy nhiên, vào mùa thu năm ngoái (2021), Tĩnh Hải đã sản xuất 100 héc-ta lúa.

Bí quyết cho vụ mùa bội thu này là các giống lúa mới chịu mặn được các nhà khoa học Trung Quốc phát triển với hy vọng đảm bảo an ninh lương thực đang bị đe dọa do mực nước biển dâng cao, nhu cầu ngũ cốc ngày càng tăng và sự gián đoạn của chuỗi cung ứng.

Được gọi là "lúa nước mặn" vì được trồng ở vùng đất mặn gần biển, các chủng lúa này được tạo ra nhờ lựa chọn gen đột biến từ loại gạo hoang dã được chọn lọc có khả năng kháng mặn và kiềm tốt hơn. Các cánh đồng thử nghiệm ở Thiên Tân - thành phố bao gồm Tĩnh Hải - đã ghi lại năng suất 4,6 tấn/mẫu Anh vào năm ngoái, cao hơn mức trung bình của cả Trung Quốc về sản xuất các giống lúa tiêu chuẩn. 

Bước đột phá diễn ra khi Trung Quốc đang tìm cách đảm bảo nguồn cung cấp thực phẩm và năng lượng trong nước khi sự nóng lên toàn cầu và căng thẳng địa chính trị khiến hàng nhập khẩu trở nên kém tin cậy hơn. 

Quốc gia này chiếm 1/5 dân số thế giới, và cần cung cấp rất nhiều lương thực để nuôi sống người dân, nhưng chiếm chưa tới 10% diện tích đất canh tác trên Trái đất. Trong khi đó, tiêu thụ ngũ cốc đang tăng nhanh khi đất nước này ngày càng giàu có hơn. 

"Hạt giống là 'con chip' của nông nghiệp", Wan Jili, một nhà quản lý tại Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Lúa chịu mặn-kiềm Qingdao cho biết, nhằm ví von sự quan trọng của hạt giống này tương tự như vai trò quan trọng của chất bán dẫn đối với sự phát triển của công nghệ mới và trong diễn biến của Chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc.

"Lúa nước mặn" có thể giúp cải thiện sản lượng ngũ cốc của Trung Quốc trong bối cảnh "tình hình vô cùng phức tạp liên quan đến biến đổi khí hậu và an ninh lương thực toàn cầu", bà nói.

Trung Quốc đã nghiên cứu lúa chịu mặn ít nhất là từ những năm 1950. Nhưng thuật ngữ “lúa nước mặn” chỉ bắt đầu được chú ý trong những năm gần đây sau khi Viên Long Bình, từng là nhà khoa học nông nghiệp hàng đầu của quốc gia, bắt đầu nghiên cứu ý tưởng này vào năm 2012. 

Viên Long Bình, được gọi là “cha đẻ của lúa lai”, được coi là anh hùng dân tộc Trung Quốc vì đã thúc đẩy thu hoạch ngũ cốc và cứu hàng triệu người khỏi nạn đói nhờ công trình nghiên cứu các giống lúa lai năng suất cao vào những năm 1970.

Năm 2016, ông chọn 6 địa điểm trên khắp đất nước Trung Quốc có điều kiện thổ nhưỡng khác nhau  biến thành ruộng thử nghiệm lúa chịu mặn. Năm 2017, Trung Quốc thành lập trung tâm nghiên cứu ở Thanh Đảo, nơi Wan làm việc. Mục tiêu của Viện là thu hoạch 30 triệu tấn gạo từ sử dụng 6,7 triệu héc-ta đất cằn cỗi .

“Có thể nuôi thêm 80 triệu người bằng lúa chịu mặn vào năm 2020", Viên Long Bình nói trong một bộ phim tài liệu phát sóng vào năm 2020.

Biến đổi khí hậu khiến nhiệm vụ càng trở nên cấp thiết. Vùng ven biển của Trung Quốc đã tăng nhanh hơn mức trung bình toàn cầu trong 40 năm qua, một xu hướng đáng lo ngại do nước này phụ thuộc sâu vào bờ biển phía đông dài và thấp để sản xuất ngũ cốc. Trồng lúa chịu mặn thành công trên quy mô lớn sẽ cho phép Trung Quốc tận dụng nhiều hơn diện tích đất ngày càng nhiễm mặn trong khu vực.

Theo Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu Trung Quốc, mực nước biển trên khắp thế giới có thể tăng tới 59 cm vào cuối thế kỷ này nếu hành tinh này ấm lên 2 độ C. Các đại dương xung quanh Hoa Kỳ sẽ phình ra nhanh hơn trong vòng ba thập kỷ tới so với những gì chúng đã làm trong thế kỷ trước, theo một báo cáo tuần này do Cơ quan Khí quyển và Đại dương Quốc gia Trung Quốc dẫn đầu.

Chủ tịch Tập Cận Bình đã nhấn mạnh trong một số cuộc họp gần đây với các quan chức chính phủ hàng đầu rằng việc đảm bảo cung cấp hàng hóa sơ cấp là một “vấn đề chiến lược lớn” do áp lực về khí hậu và địa chính trị.

Các nhà khoa học Trung Quốc đang đánh cược rằng đất đai từng bị loại bỏ là cằn cỗi có thể được biến thành các mảnh đất sản xuất ngũ cốc hiệu quả. Khoảng 100 triệu héc-ta đất của nước này, có diện tích tương đương Ai Cập, bị nhiễm mặn và kiềm cao. Trong khi đó, diện tích đất canh tác đã giảm 6% từ năm 2009 đến 2019 vì quá trình đô thị hóa, ô nhiễm và lạm dụng phân bón.

Để tận dụng đất mặn, nông dân thường pha loãng ruộng của họ với một lượng lớn nước ngọt. Phương pháp này vẫn được sử dụng phổ biến ở một số vùng ven biển. Nhưng phương pháp này đòi hỏi một lượng lớn nước và thường không cải thiện năng suất đủ để có ý nghĩa về mặt kinh tế.

Zhang Zhaoxin, một nhà nghiên cứu của Bộ Nông nghiệp Trung Quốc cho biết: “Trung Quốc hiện đang xem xét một phương pháp khác, để phát triển các giống ngũ cốc có thể chịu được độ mặn của đất. việc trồng trọt sẽ sớm thành công với sự hỗ trợ của chính phủ.

Nhóm nghiên cứu ở Thanh Đảo vào tháng 10 năm ngoái cho biết họ có thể đáp ứng mục tiêu trồng 6,7 triệu ha lúa nước mặn trong vòng 10 năm. Năm 2021, tập đoàn được giao phụ trách 400.000 ha đất để mở rộng sản xuất lúa nước mặn.

“Nếu Trung Quốc có thể tự cung tự cấp nhiều hơn về lương thực, thì đó cũng sẽ là một đóng góp cho an ninh lương thực của thế giới", Zhang khẳng định.