Tìm được căn nguyên dịch cúm gia cầm tàn phá Ba Lan?

Hàng nghìn con gà tại một trang trại ở Kondrajec Pański, Ba Lan. Quốc gia này là nhà sản xuất và xuất khẩu gia cầm hàng đầu của Châu Âu. Ảnh: Getty.

Andrzej Lewandowski, một nhà sản xuất trứng ở làng Brudnice thuộc hạt Żuromin, cách Warsaw khoảng 100km về phía bắc cho biết: “Tôi đã mất tất cả mọi thứ”. Hạt Żuromin và Mława lân cận là trung tâm ngành công nghiệp chăn nuôi gà của Ba Lan.

“Tôi đã phải giết 140.000 con gà mái. Tôi đã mất 500.000 quả trứng, 40 tấn thức ăn và sắp tới phải vứt bỏ 250 tấn ngũ cốc dự định dùng làm thức ăn chăn nuôi”, Lewandowski nói về các biện pháp loại bỏ dịch cúm gia cầm trong trang trại của mình.

Dịch cúm gia cầm do các loài chim di cư mang theo đã ảnh hưởng nặng nề đến Ba Lan kể từ cuối năm ngoái. Hơn 330 vụ bùng phát có mầm bệnh cao đã được các quan chức thú y của đất nước ghi nhận. Chỉ có 50 vụ trong giai đoạn 2019-20. Khoảng 13,5 triệu con gia cầm đã chết kể từ mùa thu năm 2020, trong đó phần lớn chết vào năm 2021.

Cúm gia cầm xảy ra tự nhiên trong quần thể chim hoang dã, nhưng cũng đã được phát hiện ở người, với các trường hợp được báo cáo ở Trung Quốc và Nga trong năm nay.

Đợt bùng phát dịch lớn nhất từ ​​trước đến nay của Ba Lan xảy ra sau hơn một thập kỷ rưỡi tăng trưởng biến ​​quốc gia này trở thành nhà sản xuất gia cầm lớn nhất của EU, đồng thời là nhà xuất khẩu lớn sang các nước thành viên.

Trở thành thành viên EU tạo một bước ngoặt đối với ngành chăn nuôi gia cầm của Ba Lan. Năm 2004, năm đầu Ba Lan trở thành quốc gia thành viên, xuất khẩu gia cầm của nước này chỉ đạt 142.000 tấn trên sản lượng tổng thể khoảng 800.000 tấn.

Tới năm ngoái, giá trị xuất khẩu gia cầm của nước này đã là 12,5 tỷ złoty (2,4 tỷ bảng Anh). Dù giảm 8% giá trị so với năm 2019, nhưng khối lượng thực tế lại tăng 3% lên 1,8 triệu tấn.

Các chuyên gia về dịch bệnh cho biết dịch cúm gia cầm đã ảnh hưởng nặng nề đến khu vực của Lewandowski do mật độ đông đúc của các trang trại gia cầm.

“Không có tiêu chuẩn an toàn sinh học nào có hiệu quả trong sản xuất tập trung này. Virus có thể lây lan tới 3 km kể từ khi bùng phát. Tất cả những gì cần làm là một trang trại duy nhất, nơi an toàn sinh học đạt đến tiêu chuẩn cần thiết”, Giáo sư Piotr Szeleszczuk tại Đại học Khoa học Đời sống Warsaw cho biết.

Một số cộng đồng địa phương đang chống lại sự phát triển nhanh chóng của ngành chăn nuôi gia cầm.

Sau khi nhậm chức vào năm 2014, Thị trưởng Żuromin, Aneta Goliat, đã đấu tranh để thúc đẩy các kế hoạch phân vùng địa phương nhằm ngăn chặn các nhà sản xuất gia cầm xây dựng thêm trang trại. Sau 2 năm đấu tranh pháp lý, gần như toàn bộ địa bàn này được bao phủ bởi các kế hoạch phân vùng.

“Mùi hôi thối là kinh khủng nhất. Khi mùi bốc ra từ các trang trại, bạn phải giặt quần áo của mình sau vài giờ ở bên ngoài. Bạn không thể ra ngoài vườn để uống cà phê, mùi rất khó chịu”, Thị trưởng Goliat nói. “Đây không phải là nông dân. Họ là những nhà công nghiệp đầu độc cuộc sống của chúng tôi ở đây, làm mòn các con đường và khiến giá trị tài sản giảm xuống”.

Một nhà chăn nuôi địa phương tuy không thể nói chuyện cởi mở vì "Tôi là một trong số họ và tôi phải nói những gì người khác nói", cũng đồng ý rằng: “Những trang trại này đang mất kiểm soát. Đó là lỗi của chúng tôi hay lỗi của các nhà chức trách đã không thể ngăn chặn điều đó?".

Các nhà sản xuất gia cầm của Ba Lan tới nay vẫn khẳng định ngành công nghiệp này không nằm ngoài tầm kiểm soát và dịch cúm gia cầm là kết quả của sự kết hợp của các hoàn cảnh đặc biệt xấu, chẳng hạn như thời tiết lạnh hơn nhiều. Tháng 4 năm nay là tháng lạnh nhất được ghi nhận trong vòng 24 năm.

“Các biện pháp an toàn tiếp tục được cải thiện mỗi năm, nhưng đơn giản là các nhà chăn nuôi có thể làm được rất ít trong điều kiện của năm nay. Chẳng phải tất cả những trang trại đó đều ở đây vào năm ngoái hay sao?", Dariusz Goszczyński, Tổng giám đốc của Hội đồng Gia cầm Ba Lan, một nhóm công nghiệp cho biết.

Đối với Lewandowski, nguy cơ bùng phát lặp lại vào năm sau là điều không muốn. “Tôi sẽ không bắt đầu sản xuất lại trước tháng 8 - nếu mọi việc suôn sẻ. Hiện tại, chúng tôi đang sống bằng tiền tiết kiệm và nếu điều này xảy ra lần nữa vào năm sau, thì chúng tôi xong rồi”, ông nói.

Cũng như bệnh cúm gia cầm, ngành chăn nuôi gia cầm cũng phải đối mặt với sự bùng phát của vi khuẩn salmonella gắn với thịt gia cầm của Ba Lan. Hai chủng vi khuẩn Salmonella enteritidis trong các sản phẩm gà đông lạnh, sống, tẩm bột từ Ba Lan đã gây ra gần 500 ca bệnh kể từ tháng 1/2020 và ít nhất một ca tử vong ở Anh.

Không phải tất cả mọi người trong ngành chăn nuôi gia cầm hiện nay đều tự tin vào nỗ lực không ngừng để xây dựng thêm nhiều trang trại.

“Hầu hết đất đai ở Ba Lan không nằm trong quy hoạch phân vùng và nếu một nhà đầu tư muốn xây dựng một trang trại gia cầm, chính quyền địa phương không thể làm gì khác ngoài việc làm sáng tỏ điều đó. Như hiện tại, đó là rủi ro cho các nhà sản xuất và cho nền kinh tế", Andrzej Danielak thuộc Hiệp hội các nhà sản xuất và chăn nuôi gia cầm Ba Lan, một nhóm vận động hành lang của những người chăn nuôi gia cầm nhỏ hơn, nói.

Dịch cúm gia cầm cũng ảnh hưởng đến các khu vực xa ổ dịch. Vào tháng 5, các cuộc biểu tình đã nổ ra tại các địa điểm chôn cất hàng nghìn con gia cầm chết vì các lò đốt không thể xử lý số lượng động vật bị giết mổ.

Andrzej Ołdakowski sống ở Zawady Dworskie, một ngôi làng cách Żuromin 100km về phía đông, nơi các nhà chức trách thú y cố gắng chôn gia cầm đã giết mổ vào tháng 4, nói: “Chúng tôi không thể để điều này xảy ra và chúng tôi đã chặn các xe tải với những con gia cầm chết -  vài nghìn tấn xác gia cầm mà chúng tôi sợ sẽ làm ô nhiễm nước, đất và không khí. Bây giờ chúng tôi thành công, nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu có một đợt bùng phát vào năm tới?”.